ЛИТВА TRANSWILNIENISIS saec. XIV-XVI (Дивизии Северной Литвы...) 2005 г.

Tytuł: LITHUANIA TRANSWILNIENISIS saec. XIV-XVI (Podziały Litwy Północnej w późnym średniowieczu).

Autor: Zbysław WOJTKOWIAK.

Wydawca: Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2005. 191 stron, mapy we wklejkach, oprawa miękka lakierowana, format 16,5x23,5 cm.

Stan dobry - ogólne podniszczenie i zabrudzenia okładki oraz środka – poza tym stan OK.

„LITHUANIA TRANSWILNIENISIS saec. XIV-XVI (Podziały Litwy Północnej w późnym średniowieczu)”. Wprowadzenie - Zbadanie historycznych struktur administracyjno-terytorialnych Wielkiego Księstwa Litewskiego budzić winno zainteresowanie — nie tylko historyka lituanisty. Przecie dotyczy problematyki, w jakiej realizowana jest bezpośrednia działalność aparatu państwowego, gdy administracja pełni funkcję ogniwa między ludnością a organami centralnymi. Moment geograficzny — rozmiary jednostek terytorialnych, ich konfiguracja i granice — są ważnym czynnikiem w procesie centralizacji i decentralizacji państwa. A ich przemiany uwidaczniają przeobrażenia społeczne. Wszystko to zachodziło na Litwie w momencie, gdy na obszarach sąsiednich struktury te były już mniej lub bardziej skrystalizowane. Być może więc zbadanie sytuacji Wielkiego Księstwa Litewskiego będzie odniesieniem do analogicznych procesów — zachodzących wcześniej i gdzie indziej.

Podejmując próbę pokazania struktury administracyjnej i podziałów terytorialnych jednego aneksu terytorialnego, konieczna jest interpretacja wielu zagadnień, których materia nie zawsze była powiązana ze sobą w sposób bezpośredni. Dlatego prezentowane wyniki zamykają się w rozdziałach podejmujących różną problematykę, dopiero łącznie dając odpowiedź w kwestii postawionej w tytule.

Niezbędne było już zdefiniowanie samego pojęcia „LITWY ZAWILEJSKIEJ”. Operuje nim część historiografii wykorzystującej terminologię źródeł. Dotychczas nie zastanawiano się jednak nad genezą samego terminu ani nad zasięgiem obszaru, któremu był należny. Bezsporna skądinąd konstatacja, że nazwa „ZAWILIE” określała horyzont geograficzny jej twórcy, nie może w pełni zadowolić. Wskazać bowiem należy kontekst, w jakim pojęcia tego używano, przez co wyłoni się jego rozumienie w XV - XVI wieku, a zarazem określi obszar tak rozumianego regionu.

Wypadało też podjąć próbę sprecyzowania pewnych pojęć z zakresu administracji wewnętrznej Wielkiego Księstwa Litewskiego. Mimo stosunkowo dużego zainteresowania tym zagadnieniem w starszej literaturze problem ten nadal oczekuje na pełne wyjaśnienie, dotąd bowiem nie został jasno określony charakter poszczególnych elementów składowych litewskiej struktury administracyjnej. Nieodzowna zdała się próba własnego oznaczenia istoty litewskiego „powiatu” i „włości”. Interpretacji dokonano na materiale tyczącym głównie ZAWILIA. zaś rezultaty wyznaczyły postawę przy odtwarzaniu konkretnych podziałów administracyjno-terytorialnych. Jak niżej wielokrotnie zastrzegamy, wyznaczenie zasięgu terytorialnego jednostek powiatowych musi mieć charakter orientacyjny. Wynika to z wieloznaczności ułamkowego materiału źródłowego, ale przede wszystkim z istoty samego „powiatu” w omawianym okresie. Prezentowany przebieg granic jest więc w znacznym stopniu rezultatem dość powszechnego oczekiwania na wyznaczenie granic linearnych w sytuacji, gdy jest to niemal niemożliwe. Dla podobnych powodów, wzmocnionych jeszcze niemal zupełnym brakiem informacji źródłowych, niewykonalne było określenie zasięgu terytorialnego podrzędnych jednostek podziału — „włości hospodarskich” wchodzących w skład „powiatów”.

LITWA ZAWILEJSKA zdaje się szczególnie predestynowana do badań nad procesem wykształcania się nowoczesnej struktury administracyjnej Wielkiego Księstwa Litewskiego. Tereny na północ od Wilna w części były obszarem starego osadnictwa sięgającego XIV i poprzednich stuleci, w części zaś były pustką kolonizowaną dopiero od początków wieku XV. Tworzenie podziałów terytorialnych było więc warunkowane postępem osadniczym. Współzależność ta jest oczywista. Proces osadniczy, będąc problemem badawczym sam w sobie, jest tutaj przedstawiony w niezbędnym dla tematu pracy kontekście...

Spis treści:

Słowo wstępne do drugiego wydania;

Wprowadzenie;

I. LITWA ZAWILEJSKA w strukturze Wielkiego Księstwa Litewskiego:

• „Strona Zawilejska” w terminologii kancelaryjnej;
• „Litwa Za wilejska” w wykładzie kronikarskim;

II. Struktura administracyjna ZAWILIA przed połową XVI wieku:

• Jednostka terytorialna w terminologii źródeł; „Włość” a „powiat”;
• „Powiat” jako jednostka podziału terytorialnego: („Chorążostwo” a „powiat”; Dwór hospodarski a „powiat”); - Archaiczne jednostki podziału: („Stany” na Zawiliu; „Pola” na ZAWILIU);

III. Podziały administracyjno-terytorialne LITWY ZAWILEJSKIEJ przed reformą połowy XVI wieku:

• Jednostki administracyjne terenów starego osadnictwa: (Powiat kiernowski i mejszagolski; Powiat wiłkomirski; Powiat uciański);
• Jednostki administracyjne na terenie nowo zagospodarowanym: (Powiat oniksztański; Powiat pieniański i uszpolski; Powiat brasławski);

IV. Szczególne jednostki administracji na ZAWILIU:

• Powiat kurklewski;
• Powiat Giedrojcie;
• Ziemia zamkowa Dryświaty;

V. Ciwuństwo wileńskie:

• Ciwun wileński w hierarchii urzędniczej;
• Struktura ciwuństwa wileńskiego;
• Zasięg terytorialny ciwuństwa wileńskiego;

VI. Reforma Powiatowa 1565-1566 roku na ZAWILIU;

Zakończenie;

Wykaz stosowanych skrótów;

Indeks nazw geograficznych i topograficznych;

Mapy - 7 map we wklejkach.

- Polecam!