Элементарные катастрофы в городах Верхней Силезии (17-середина 19 вв.)

Tytuł: Klęski elementarne w miastach górnośląskich (w XVII i w pierwszej połowie XIX w.), seria wydawnicza – „Encyklopedia Wiedzy o ŚLĄSKU – Instytut ŚLĄSKI w Opolu”.

Autor: Jan KWAK.

Wydawca: Instytut ŚLĄSKI w Opolu, Opole 1987, wydanie I. 94 strony, zdjęcia, tabele w tekście, oprawa miękka, format 12,5x19,5 cm.

Stan dobry - ogólne podniszczenie i zabrudzenia okładki oraz środka – poza tym stan OK.

„Klęski elementarne w miastach górnośląskich (w XVII i w pierwszej połowie XIX w.)”. Wstęp - Pożary, zarazy, powodzie, posuchy, gradobicia, trzęsienia ziemi i huragany od zamierzchłych czasów nękające ludzkość, zawsze budziły jej niepokój. Także i dziś, u schyłku XX w., w epoce rozwoju nowoczesnej techniki oraz coraz- większego uniezależniania się człowieka od sił przyrody, każda wiadomość o kataklizmie, pochodząca nawet z odległego kontynentu, budzi obok zwykłego współczucia, zainteresowanie ludzi i chęć poznania przyczyn i skutków tego nieszczęścia. Społeczeństwa żyjące w odległych czasach w o wiele większym stopniu niż obecnie odczuwały różne klęski żywiołowe. Zdolność zapobiegania im i przewidywania ich była dużo mniejsza. Dlatego też każda klęska pozostawiała po sobie znaczne straty, czy to ekonomiczne, czy też związane z rozwojem ludnościowym. Klęski elementarne (zwłaszcza zarazy) wpływały też na życie polityczne, m. in. na przebieg działań wojennych.

W kronikach i różnych okolicznościowych zapiskach znajdujemy wzmianki o klęskach elementarnych. Są one przeważnie lapidarne, rzadko dawano ich szczegółowe opisy i podawano przyczyny oraz skutki demograficzno-gospodarcze...

(...)Niniejsza praca powstała na marginesie wcześniejszych badań autora nad gospodarką i kulturą miast górnośląskich od XVI do połowy XIX w. Nie pretenduje ona do wyczerpującego ujęcia tematu. Ze względu na niedostatki w materiałach źródłowych autor często rezygnował z szerszej analizy występujących zjawisk na rzecz chronologicznego wymienienia określonych klęsk żywiołowych, oczywiście ze szkodą dla pracy. Stąd też nie w pełni udało się naświetlić pewne prawidłowości oraz wyciągnąć odpowiednie wnioski. Trapiące ówczesne społeczeństwo klęski żywiołowe starano się ukazać na tle realiów śląskich. Rozważania nasze dotyczą XVIII i pierwszej połowy XIX w., gdyż, jak wspomniano, zagadnienie klęsk żywiołowych występujących w wiekach wcześniejszych zostało już opracowane przez HOSZOWSKIEGO, INGLOTA, MALECZYŃSKIEGO, NAMACZYNSKĄ. Autor również zajął się tym tematem w książce „Miasta księstwa opolsko-raciborskiego w XVI-XVIII wieku”.

Niniejsza praca dzieli się na pięć krótkich rozdziałów, w pierwszym podjęto zagadnienie warunków zdrowotnych w miastach górnośląskich, w drugim zajęto się przebiegiem epidemii w tych miastach, z uwzględnieniem, w miarę możliwości, ich przyczyn i skutków demograficznych, trzeci poświęcono akcjom przeciwpożarowym, czwarty samym pożarom w poszczególnych miastach górnośląskich, również ze zwróceniem uwagi na przyczyny i skutki gospodarcze ich wybuchów, w piątym rozdziale omówiono powodzie, huragany, zarazy wśród bydła. Starano się również odpowiedzieć na pytanie: w jakim stopniu zmniejszyła się liczba klęsk elementarnych w omawianym okresie w porównaniu z XVII i XVIII w.

Pokrótce może, dla wprowadzenia, omówimy interesujący nas problem w wiekach wcześniejszych.

Wspomniany XVI-wieczny kronikarz Stein pisze, iż Odra niemal co roku wylewała. Niektóre z tych powodzi były bardzo groźne, jak np. trzytygodniowa powódź w 1445 r., która nawiedziła Wrocław i Racibórz.

O niskim poziomie higieny w XVI w. na Śląsku świadczą m.in. wspomnienia Tomasza PLATTERA, ucznia ze Szwajcarii, który skarżył się na plagę wszy we Wrocławiu. Epidemie były zjawiskiem powszechnym, określanym jako kara boża za grzechy. Skutki ich były tragiczne, np. w 1521 r. zaraza w Nysie zabrała 4000 ofiar, w 1572 r. 2000 osób. Nie lepiej było w XVII w., a zwłaszcza w okresie wojny trzydziestoletniej (1618-1648), kiedy to przeciągające wojska stawały się roznosicielami zarazy, a wygłodzona przez wojnę ludność była wyjątkowo na nią podatna. Na przykład w Prudniku w 1625 r. zaraza zabrała 420 osób, w 1627 r. 472 osoby, czyli 1/5 mieszkańców miasta. Głogówek w czasie woj. ny trzydziestoletniej czterokrotnie nawiedzały epide- i mie, a to w latach: 1625, 1633, 1643 i 1645. W czasie, ostatniej zarazy (1645 r.) zmarło tu 500 osób. W Opolu natomiast w latach 1679-1680 wymarło 900 osób, a więc | połowa zamieszkałej tu ludności.

Bardzo częstym zjawiskiem były w XVI- i XVII-wiecznych miastach górnośląskich pożary. Wadliwa zabudowa miast, tj. stłoczenie drewnianych domów na małej przestrzeni, brak kominów lub zakładanie drewnianych, ułatwiały wybuchy i rozprzestrzenianie się pożarów. W Raciborzu w czasie pożaru w 1574 r. ocalały jedynie 4 małe domki i 2 słodownie. W Głogówku pożar w dniu 16 IV 1582 r. zniszczył 154 domy mieszkalne, natomiast w Gliwicach z pożaru w dniu 25 VII 1601 r. uratowano tylko 2 domy mieszkalne. Często w XVI i XVII w. pożary niszczyły Opole. Niemal całkowicie spłonęło ono w 1615 r., kiedy też 100 osób straciło w płomieniach życie.

Jan KWAK absolwent Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Powstańców Śląskich w Opolu, jest docentem w Instytucie Historii tejże uczelni. W 1969 r. uzyskał stopień doktora, a w 1977 r. stopień doktora habilitowanego z zakresu historii Polski nowożytnej (XVI—XVIII w.). W latach 1977—1980 pełnił funkcję wicedyrektora, a następnie (do 1984 r.) dyrektora Instytutu Historii WSP.

Swoje badania naukowe koncentruje głównie na dziejach Śląska, a szczególnie na dziejach miast tej dzielnicy od XVI do połowy XIX w., uwzględniając w nich szeroki wachlarz zagadnień — od finansów miejskich począwszy. poprzez stosunki ludnościowe i gospodarcze, a na obyczajowości mieszczan kończąc. Doc. dr hab. Jan KWAK opublikował m. In. następujące książki: „Miasta księstwa opolsko-raciborskiego w XVI—XVII wieku” (Opole 1977). „Finanse miasta Brzegu w latach wojny trzydziestoletniej” (Wrocław 1971, „Rzemiosło miejskie w regencji opolskiej od schyłku XVIII do lat sześćdziesiątych XIX wieku” (Warszawa 1983). „Sejm warszawski 1626 r.” (Opole 1985)

Spis treści:

• I. Warunki zdrowotne ludności i opieka lekarska;
• II. Klęski głodu i zarazy;
• III. Jak budowano domy i zapobiegano pożarom;
• IV. Pożary w miastach górnośląskich i ich skutki gospodarcze;
• V. Powodzie, huragany i zarazy wśród bydła;

Zakończenie;

Ważniejsza literatura;

Zestawienie monet, miar i wag;

Spis ilustracji;

Streszczenia.

- Polecam!