КНИГА расселения помещичьих семей в Ягеллонскую эпоху (МАЛОПОЛЬСКА)

Tytuł: KSIĘGA rozsiedlenia rodów ziemiańskich w dobie JAGIELLOŃSKIEJ (Część I. Tom I. MAŁOPOLSKA – Przewodnik historyczno-topograficzny do wydawnictw i badań archiwalnych oraz do wszystkich dotychczasowych herbarzy).

Autor: Józef KRZEPELA.

Wydawca: Wydawnictwo G. GEBETHNER i Sp. w Krakowie (GEBETHNER i WOLF w Warszawie – M. NIEMIERKIEWICZ w Poznaniu), Kraków 1915. XI+439+16 (uzupełnienie tomu I.) stron, oprawa miękka, format 18x26 cm.

Stan dobry - ogólne podniszczenie i zabrudzenia okładki oraz środka (ośle rogi, okładka ponownie doklejona do bloku tekstu) – poza tym stan OK.

„KSIĘGA rozsiedlenia rodów ziemiańskich w dobie JAGIELLOŃSKIEJ (Część I. Tom I. MAŁOPOLSKA – Przewodnik historyczno-topograficzny do wydawnictw i badań archiwalnych oraz do wszystkich dotychczasowych herbarzy)”: Księga ta opiera się głównie na wydanych dotąd zapiskach sądów ziemskich i grodzkich.

Między wydawnictwami temi „Najdawniejsze księgi sądowe krakowskie z lat 1374—1400” (St. pr. poi. pom. t. VIII.) ogłoszone przez Bol. ULANOWSKIEGO zajmują pierwsze miejsce, raz dlatego, że zawierając zapiski sądowe ze schyłku poprzedniej i początku jagiellońskiej doby, stanowią podwalinę do rozpoznania dalszego w tej dobie rozsiedlenia rodów szlacheckich, a po wtóre dlatego. Ze ogłoszone wszystkie bez wyjątku mieszczą w sobie wszystkie niemal ówczesne posiadłości ziemskie województwa krakowskiego, a nadto, wobec tego. Ze zawierają z odbywanych w Krakowie sądów wiecowych, na których często rozpoznawane i sądzone były także sprawy odnoszące się do dóbr ziemskich położonych w ówczesnem województwie Sandomierskiem, wyjaśniają również stan posiadania wielu w temże województwie położonych dóbr.

Niejako uzupełnieniem tego wydawnictwa są ogłoszone przez tegoż uczonego r. 1885 „Inscriptioues clenodiales” (t. VII. St. pr. pol. pomn.), które pochodząc przeważnie z początku XV w. służą do dokładnego oznaczenia za pomocą herbów rodów ziemiańskich w tamtem wydawnictwie przychodzących.

Oba te wydawnictwa razem z „Zapiskami sądowemi województwa sandomierskiego z lat 1385—1444” wydanemi r. 1907 przez Fr. PIEKOSIŃSKIEGO w t. VIII. Arch. kom. prawn. oraz z wydanemi przez A. Zyg. HELCIA „Wyciągami z najdawniejszych ksiąg sądowych dawnej ziemi krakowskiej” (t. II. St. pr. pol. pom.) i z „Liber beneficiorum” DŁUGOSZA stanowią główne wydane dotąd źródła wykazujące, jak rody szlacheckie rozsiedlały się z końcem XIV i w ciągu XV w.

Wyciągi zaś z rejestrów poborowych wydane przez Ad. PAWIŃSKIEGO (t. XIV. i XV. Źródeł dziejowych) wraz z wydanemi r. 1881 przez Mich. BOBRZYŃSKIEGO „Dekretami sądów królewskich” (St pr. pol. pom. t. VI.) oraz z wyciągami z metryki koronnej „Matricularum Regni Poloniae Summaria” wydanemi w r. 1905—1912 przez Teod. WIERZBOWSKIEGO, są znów głównemi źródłami przedstawiające mi rozsiedlenie rodów ziemiańskich w XVI. w.

Wszystkie te wydawnictwa wraz z kodeksami dyplomatycznemi i innemi wydanemi dotąd źródłami archiwalnemi odnoszącemi się do MAŁOPOLSKI stanowią zbiór dokumentów, z którego czerpie swą treść, swe wpisy niniejsza księga.

Co do jej układu przyjęto ustrój ksiąg gruntowych (tabularnych) i jako taką możnaby ją nazwać „Tabulą małopolską z epoki jagiellońskiej w zarysie”, wymagającym uzupełnienia na podstawie dalszych wydawnictw, które stanowić będą dalszy jej zbiór dokumentów.

Stosownie do tego ustroju księga niniejsza zawiera wszystkie miejscowości i posiadłości w alfabetycznym — jako jedynie dla niej odpowiednim — porządku, według ich obecnych i dawnych nazw. Nie pominięto przy temn żadnej z miejscowości wykazanych generalną kartą i mapą CHRZANOWSKIEGO, oraz skorowidzami urzędowemi lub na równi z niemi stojącemi, bo każda z nich, choćby nie wykazana w dotychczasowym, może się znaleść w dalszym zbiorze dokumentów, a jeżeli później założoną została, to zawsze wchodziła w skład jednej z dawnych miejscowości, która w dobie jagiellońskiej należała do jednego z rodów szlacheckich, lub też stanowiła dobro kościelne, klasztorne lub koronne — co dokładnie zbadać i wyjaśnić, kiedy i jak odłączyła się od dawnej macierzystej miejscowości, lub jeżeli pozostała jaką była i tylko przybrała inną nową nazwę, jak się to stało — będzie rzeczą dalszych specyalnych monograficznych studyów.

Wszystkie miejscowości zamieszczono w niniejszej księdze jako przewodniku historyczno-topograficznym także z tego punktu widzenia, aby księga ta przyszłym badaczom geografii historycznej dawała wierny obraz całokształtu obecnej topografii na dawnym obszarze MAŁOPOLSKI.

Celem przedstawienia geograficznego położenia poszczególnych miejscowości dołączona będzie mapa, wykazująca granice dawnych i obecnych powiatów oraz położenie wszystkich wsi parafialnych, przez co już na tej mapie dostatecznie można oznaczyć położenie każdej miejscowości w przypuszczalnym co do granic okręgu jej parafii. Nadto przy pomocy tejże mapy z łatwością odszukać się da odnośna parafia a w niej szukana miejscowość w odpowiednim z odcinków powstałych przez linie oznaczające stopnie geograficzne, granice dawnych i obecnych powiatów, jako też linie oznaczające poszczególne sekcye generalnej karty i mapy CHRZANOWSKIEGO na tychże mapach.

Aby z księgi tej poznać można wygląd poszczególnych herbów — tych nieodłącznych znamion rodów szlacheckich — dołączona będzie także tabela tych herbów, jakie przychodziły w epoce jagiellońskiej.

Wreszcie dla tern dokładniejszego z jednej strony oznaczenia rodów wogóle, a z drugiej dla odróżnienia od siebie jednakonazwiskowych jak niemniej jednych i tych samych rodów używających kolejno a często nawet jednocześnie kilku różnych nazwisk, dołączony będzie możliwie dokładny spis dygnitarzy i urzędników ziemskich, koronnych i nadwornych nietylko MAŁOPOLSKI ale całej ówczesnej KORONY. Osobno spis ten sporządza się z tego powodu, że nie nadawało się w samej osnowie księgi podawać, jakie urzędy i dostojeństwa stopniowo i przez jaki przeciąg piastował wykazany, a najczęściej wykazywany przy różnych swych posiadłościach, ziemianin, i że również nie zdawało się odpowiedniem przy poszczególnym rodzie wykazywać, jakie jego członkowie piastowali urzędy.

Księga niniejsza jest I. częścią wydawnictwa, które zawierać będzie w II. części WIELKOPOLSKĄ w 2 tomach, w III. części MAZOWSZE z PODLASIEM w 1 tomie, a w IV. części RUŚ KORONNĄ w 2 tomach.

- Polecam!