Археология морей, Здислав СКРОК [Библ. Моря 1982

Tytuł: Archeologia mórz, seria wydawnicza – „Biblioteka MORZA”.

Autor: Zdzisław SKROK.

Wydawca: Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1982, wydanie I. 288 stron, rysunki, zdjęcia [czarne], schematy, tabele w tekście i zdjęcia barwne we wklejkach, oprawa twarda tekturowa, lakierowana, format 19,5x20 cm.

Stan dobry - ogólne podniszczenie i zabrudzenia okładki oraz środka – poza tym stan OK.

„Archeologia mórz”. Wstęp - Cywilizacja ludzka narodziła się na granicy lądu i wody. Najstarsze znane nam osady paleolityczne zlokalizowane były w pobliżu jezior lub rzek, a związek ten trwał nieprzerwanie przez długie tysiąclecia, ulegając rozluźnieniu (choć nie całkowitemu) dopiero w ciągu ostatniego tysiąca lat. Więź ta wynikała początkowo z naturalnych potrzeb ludzkiego organizmu; znacznie później poczęto wykorzystywać zbiorniki wodne jako tereny łowieckie, miejsca wznoszenia obronnych osad nawodnych i przestrzenie szczególnie predysponowane do szybkiej oraz taniej komunikacji. Żadna z wymienionych funkcji nie straciła do dziś swego znaczenia, a przeciwnie, wraz z rozwojem cywilizacji zwiększyła się ich rola i przybrała różnorodne postacie. Zarówno złowienie pierwszej ryby, jak i pierwsza próba żeglowania były swego rodzaju rewolucją, której konsekwencją jest współczesne — doskonalone w ciągu wieków — wykorzystanie przez człowieka środowiska wodnego.

Były narody, które na związkach z morzem budowały swą potęgę (Skandynawowie, Hiszpanie, Anglicy), znamy również państwa, które świadomie odwracały się od morza niszcząc wszystko, cokolwiek wyrażało ten związek (Chiny, Japonia). Istniały i istnieją kraje, gdzie podstawowym pożywieniem są płody morza, a równocześnie mieszkańcy innych regionów świata nie znają smaku ryby. W dużej mierze wynika to z położenia geograficznego, choć istotne są tu także odwaga, wyobraźnia i ruchliwość ludzi. Nas oczywiście interesować będą obszary, gdzie zafascynowany swym odkryciem człowiek odepchnął się po raz pierwszy od brzegu, aby w wyciosanej z pnia drzewa łodzi odbyć swą pierwszą podróż po powierzchni wody.

Od tego czasu minęło wiele tysiącleci. Genialny wynalazek przekazywano sobie z pokolenia na pokolenie doskonaląc go i rozwijając. Morza wyznaczające niegdyś granice ludzkiej aktywności są poznawane i eksploatowane. Rozległe akweny już nie dzielą, ale łączą narody zamieszkujące ich brzegi, przyczyniają się do rozwoju handlu, kolonizacji i wzajemnego poznania. Pragnienie dokonania dobrej transakcji handlowej (Hiszpanie, Anglicy), znamy również państwa, które świadomie odwracały się od morza niszcząc wszystko, cokolwiek wyrażało ten związek (Chiny, Japonia). Istniały i istnieją kraje, gdzie podstawowym pożywieniem są płody morza, a równocześnie mieszkańcy innych regionów świata nie znają smaku ryby. W dużej mierze wynika to z położenia geograficznego, choć istotne są tu także odwaga, wyobraźnia i ruchliwość ludzi. Nas oczywiście interesować będą obszary, gdzie zafascynowany swym odkryciem człowiek odepchnął się po raz pierwszy od brzegu, aby w wyciosanej z pnia drzewa łodzi odbyć swą pierwszą podróż po powierzchni wody.

Od tego czasu minęło wiele tysiącleci. Genialny wynalazek przekazywano sobie z pokolenia na pokolenie doskonaląc go i rozwijając. Morza wyznaczające niegdyś granice ludzkiej aktywności są poznawane i eksploatowane. Rozległe akweny już nie dzielą, ale łączą narody zamieszkujące ich brzegi, przyczyniają się do rozwoju handlu, kolonizacji i wzajemnego poznania. Pragnienie dokonania dobrej transakcji handlowej, zdobycia łupów czy nowych terenów osadniczych gnały śmiałych żeglarzy poza granice ekumeny, rozszerzając coraz bardziej obszar znanego świata.

Cena, jaką płaciła i płaci ludzkość za korzystanie z dobrodziejstw morza, jest jednak wysoka. Gwałtowne załamanie się pogody, błąd nawigacyjny kapitana, skały niespodziewanie wyrastające z dna i inne przyczyny powodowały, że jednostki wszystkich czasów (aż po dzień dzisiejszy) szły na dno, z wolna zamieniając się w pagórki nieznacznie wystające ponad okoliczne obszary. Przez wiele stuleci dostęp człowieka do nich był niemożliwy, toteż dotrwały one do naszych czasów nie zaznawszy niszczycielskich wojen, pożarów i grabieży. Dziś, gdy od kilkudziesięciu lat podwoje tego podwodnego muzeum stoją otworem, przedstawiciele nowo narodzonej dyscypliny nauki — archeologii podwodnej — w trudzie i wśród grożących niebezpieczeństw spędzają długie godziny na dnie mórz i jezior zgłębiając tajemnice ukrytych tam świadectw naszej przeszłości.

I właśnie temu tematowi poświęcona jest ta książka. Chcemy tu opowiedzieć o sukcesach ludzi — ich serc i urny słów, chcemy ukazać jak w dziedzinie, która stanowi temat książki, postępują obok siebie romantyczna przygoda i poważna nauka. Na gruncie archeologii podwodnej bowiem, jak chyba nigdzie indziej, te dwa wątki nierozerwalnie przeplatają się od czasu jej powstania. Zapał amatorów, miłośników podwodnego świata i romantyków morza w niedługim czasie został wzmocniony przez wiedzę i opanowanie naukowców, a wzajemne obcowanie nie tylko nie spowodowało niechęci, jak to często się zdarza między naukowcami i amatorami, ale przeciwnie, amatorzy poczęli uczyć się podstaw archeologii, a naukowcy przejęli od nich zapał i romantyczne umiłowanie morskich głębin. Dziś archeologia podwodna ma już daleko za sobą swój okres pionierski. Ma ona ściśle określony zakres badawczy i co ważniejsze, doskonale rozwiniętą metodykę, która należy do najnowocześniejszych wśród nauk humanistycznych (do tej grupy nauk zaliczamy archeologię podwodną).

Książkę otwiera szkic historyczny rozwoju nowej dyscypliny nauki oraz kształtowania się metod eksploracji podwodnych obszarów, dalej następuje prezentacja nowoczesnych metod, którymi posługują się archeolodzy podwodni. Druga część książki zawiera opisy najbardziej znanych podwodnych akcji archeologicznych i najważniejszych stanowisk badanych pod wodą.

Głównym materiałem, który posłużył do napisania książki, są rozproszone w wielu europejskich i amerykańskich czasopismach naukowych i popularnonaukowych sprawozdania i relacje z prac podwodnych ekspedycji archeologicznych. Znacznej większości informacji, szczególnie do części poświęconej metodom, dostarczyły prace stricte naukowe, pisane przez praktyków — wieloletnich kierowników podwodnych ekspedycji.

Zamiarem autora jest dostarczenie czytelnikowi zwięzłej i uporządkowanej wiedzy o omawianej dziedzinie. Sposoby i wyniki badań podwodnych archeologów są często tematem reportaży i doniesień zamieszczanych w codziennej prasie. Publikacje te rzadko jednak wtajemniczają czytelnika w tajniki szeroko dziś rozbudowanego warsztatu podwodnej archeologii, skupiając się zwykle na wątku sensacyjnym. Z tego też względu w Archeologii mórz szczególnie dużo miejsca zajmuje część poświęcona prezentacji metod badawczych tej dyscypliny.

Należy także dodać, co zresztą czytelnik sam odkryje bez trudu, że stosunek autora do opisywanych zagadnień jest wyraźnie emocjonalny. W pracy tej bowiem znalazło także wyraz jego doświadczenie wypływające z kilkuletniego, praktycznego zajmowania się tą gałęzią nauki. Autor ma za sobą wiele akcji poświęconych badaniom podwodnym w akwenach śródlądowych, trzykrotny udział w pracach ekspedycji podwodnej Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku, wreszcie wędrówki wzdłuż brzegów Morza Śródziemnego (Grecja, Turcja, Tunezja) i podwodny rekonesans w porcie starożytnej Kartaginy. Pozwoliło to spojrzeć na opisywaną problematykę od strony nie tylko naukowych badań, ale także pod kątem praktycznym, zabarwionym szczyptą przygody i romantyzmu, bez których żmudnym i monotonnym godzinom spędzonym na podwodnym stanowisku archeologicznym trudno byłoby nieraz nadać sens.

Codzienna bowiem praca archeologa podwodnego niewiele ma wspólnego z poszukiwaniem zatopionych skarbów, z blaskiem złota czy srebra. Tam w podwodnym muzeum, wisząc nad pagórkiem będącym niegdyś wspaniałym okrętem, jesteśmy jakby w zaczarowanym ogrodzie, w którym znamy wszystkie kwiaty, ale tylko z czarno-białej fotografii nie oddającej ani barwy, ani zapachu. I właśnie tam ujrzeć możemy po raz pierwszy oryginały, dziwiąc się, jak różne są od naszych wyobrażeń. [Konstancin, marzec 1978, Autor]

Spis treści:

Wstęp;

Część I. Archeologia podwodna - nowa dziedzina nauki:

• 1. Narodziny archeologii podwodnej;
• 2. Metody archeologicznych badań podwodnych (Terenowe techniki poszukiwawcze; Wykrywacz metali i magnetometr protonowy; Echosonda i sonar; Lokalizacja podwodnego stanowiska archeologicznego; Dokumentacja; Fotografia podwodna; Podwodne wykopaliska; Wydobywanie zabytków na powierzchnię; Konserwacja; Datowanie i identyfikacja);

Część II. Osiągnięcia archeologii podwodnej:

• 1. Wraki - nowa nadzieja historyków (Antikithira — galeria sztuki na dnie morza; Statek bohaterów Homera; Yassi Ada - skała śmierci; Starożytny frachtowiec z Kyrenii; Na tropach Niezwyciężonej Armady; „LASTDRAGER” - ofiara Morza Północnego; Dziewicza podróż okrętu „AMSTERDAM”; Średniowieczna koga z Bremy; Okręty wikingów i „WASA”; Archeologia Zatoki Gdańskiej; Skarby Morza Karaibskiego; Wraki Oceanu Indyjskiego);
• 2. Porty (Archeologia starożytnych portów; Tyr i Sydon, czyli u źródeł fenickiej potęgi; Birket Habu - port faraonów; W porcie starożytnej Kartaginy; Zatopione porty Morza Czarnego; Na trackim wybrzeżu; Cosa - starożytny port rzymski; Siedemnastowieczny port japoński; Przeklęte miasto Port Royal);
• 3. Archeologia wód śródlądowych (W głębinach polskich jezior i rzek; Tajemnica świętych studni);

Bibliografia.

- Polecam!