Польская гостиница. Ресторан. Кафе БАРАНОВСКИЙ

Tytuł: Polska karczma. Restauracja. Kawiarnia, seria wydawnicza - „Polskie Rzemiosło i Polski Przemysł”.

Autor: Bohdan BARANOWSKI, projekt obwoluty i opracowanie typograficzne Lucjan Piąty.

Wydawca: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich. Wydawnictwo, Wrocław - Warszawa – Kraków – Gdańsk 1979. 137 stron tekstu, rysunki w tekście, IV barwne oraz 109 czarno-białych ilustracji we wklejkach, oprawa twarda płócienna z obwolutą, format 19x21,5 cm.

Stan dobry - ogólne podniszczenie i zabrudzenia obwoluty, okładki oraz środka (obwoluta, od wewnątrz na składkach podklejona taśmą papierową, ubytek czołowej i grzbietowej części obwoluty) – poza tym stan OK.

„Polska karczma. Restauracja. Kawiarnia”. Niełatwo jest odpowiedzieć na pytanie, kiedy na ziemiach obecnej Polski powstały pierwsze karczmy lub instytucje do nich podobne. Można się jedynie domyślać, że było to bardzo, bardzo dawno temu. Z pewnością od niepamiętnych czasów w wielu miejscowościach, szczególnie leżących na uczęszczanych szlakach handlowych lub stanowiących większe skupiska mieszkańców, znajdowały się domy, w których za pewną opłatą można było otrzymać pożywienie lub nocleg. Właściciele takich domów nie zawsze zajmowali się wyłącznie karczmarstwem. Dość często byli to także rolnicy, rzemieślnicy lub ludzie jakiegoś innego zawodu, którzy tylko ubocznie trudnili się obsługą podróżnych.

Nie można też pominąć faktu, że w niektórych osadach wiejskich prawdopodobnie znajdowały się domostwa, gdzie warzono piwo lub sycono miód. Na pewno chętnie schodzili się tam sąsiedzi, aby popijając trunek wesoło się zabawić. Być może w okresie słabo rozwiniętej wymiany pieniężnej przybywający tu nie płacili za trunki gotówką, ale przynosili w zamian niektóre produkty swego gospodarstwa.

Prawdopodobnie już w X w., a może nawet niekiedy i wcześniej, w niektórych miejscowościach poczęły powstawać właściwe karczmy. Nie bardzo wiemy, czy już wówczas nazywano je karczmami. W źródłach bowiem lokal taki określany był łacińską nazwą „taberna”.

We wczesnośredniowiecznych „tabernach” można było z pewnością spożyć posiłek, otrzymać nocleg dla siebie i koni. Zbierali się też tam zamożniejsi mieszkańcy danej miejscowości, aby przy dzbanie miodu lub piwa pogwarzyć ze znajomymi. Tu także w określone dni schodziła się młodzież na tańce. W „tabernach” wreszcie urzędowali niekiedy poborcy zbierający opłaty za cła i myta, odbywały się sądy itp. Bardzo ciekawą informację o „tabernach” podał nasz pierwszy kronikarz GALL Anonim. Pisał on swe dzieło w pierwszej połowie XII w., wzmianka jednak o „tabernach” dotyczy 1025 r. Otóż GALL wspominając o śmierci Bolesława CHROBREGO, zaznaczył, że po jego zgonie „nullus plausus, nullus cythare sonus audiebatur in tabernis” (ani klaskania, ani dźwięku cytry nie słyszano w gospodach). Można podejrzewać, że nasz pierwszy kronikarz pisząc o wypadkach sprzed stu przeszło lat mógł przedstawiać stosunki sobie współczesne. Należy przyjąć, iż orientował się on dość dobrze, że karczmy, w których przygrywali muzykanci, musiały istnieć już dawniej, a więc co najmniej w pierwszej połowie XI w., a być może najdawniejsze tego rodzaju instytucje poczęły powstawać w X w. lub nawet i wcześniej.

Dopiero jednak w źródłach z XII w. pojawiają się wzmianki o „tabernach”. Na ich podstawie można wysunąć przypuszczenie, że jeszcze wówczas karczmy znajdowały się przeważnie w osadach targowych ewentualnie na ważniejszych szlakach handlowych, przy przewozach przez rzeki, w miejscowościach, w których pobierano cła itp. Dochody z nich należały wówczas do panującego, niekiedy jednak już wtedy zaliczano je do uposażenia kościołów. Zyski z nich osiągane były, jak na ówczesne stosunki, niemałe. Szczególnie wysokie dochody przynosiły karczmy w miejscowościach portowych, jak np. Gdańsku lub Kołobrzegu.

Tabernatorami byli dość często niewolnicy, którzy musieli się wyliczać z osiąganych zysków. Niekiedy jednak karczmarze będący wolnymi ludźmi oddawali daninę w wosku, czy nawet i innych produktach, jak np. nabiale, lub też płacili określony czynsz w pieniądzach. Wzmianki o karczmach w materiałach źródłowych z XIII w. stają się coraz częstsze. Występowały one już wówczas nie tylko w większych skupiskach ludności czy też na ważniejszych szlakach handlowych, ale również po zwykłych wsiach. Prawdopodobnie wiązało się to ze znaczną poprawą położenia materialnego ludności chłopskiej i coraz większą rolą gospodarki pieniężnej w stosunkach wiejskich. W życiu wsi karczma poczęła zyskiwać na znaczeniu. Schodzili się do niej mieszkańcy na pogawędki przy piwie lub miodzie. Karczmarz zajmował się również handlem, skupując niektóre płody gospodarki rolnej lub hodowlanej, jednocześnie sprzedając chłopom potrzebne im drobne wyroby rzemieślnicze. W niedziele i święta w karczmie odbywały się zabawy taneczne. Tam też urzędował samorząd wiejski, odbywały się sądy, miały miejsce różne uroczystości rodzinne. Oto np. statut biskupa krakowskiego Jana GROTA z 1331 r. uznawał małżeństwa zawarte w karczmie za niezgodne z prawem. Wskazywało to więc, że w karczmach odbywały się nic tylko wesela, ale że tam również zawierano niekiedy śluby...

Dr hab. Bohdan BARANOWSKI, profesor zwyczajny i kierownik Zakładu Historii Polski Nowożytnej Uniwersytetu Łódzkiego, jest historykiem zajmującym się dziejami kultury materialnej oraz obyczajów na ziemiach polskich w XVII-XIX w. Opublikował on szereg studiów z tego zakresu, jak np. „Procesy czarownic w Polsce w XVII i XVIII wieku”, Łódź 1952; „Gospodarstwo chłopskie i folwarczne we wschodniej Wielkopolsce w XVIII wieku”, Warszawa 1958; „Życie codzienne wsi między Wartą a Pilicą w XIX wieku”, Warszawa 1969; „Kultura ludowa XVII i XVIII w. na ziemiach Polski środkowej”, Łódź 1971; „Życie codzienne małego miasteczka w XVII i XVIII w.”, Warszawa 1975; „O dawnej Łodzi”, Łódź 1976; „Polskie młynarstwo”, Wrocław 1977.

Był on również współautorem szeregu zeszytów „Katalogu zabytków budownictwa przemysłowego w Polsce” oraz zbiorowego wydawnictwa „Historia kultury materialnej Polski w zarysie”.

Spis treści:

• Średniowieczne taberny;
• Karczmy, gospody i zajazdy w XVI-XVIII wieku;
• Szynki, traktiernie, piwiarnie z I. poł. XIX wieku;
• Restauracje i kawiarnie II. poł. XIX i pierwszych lat XX wieku;
• W czasach Drugiej Rzeczypospolitej;
• Cienie i blaski gastronomii w Polsce Ludowej;
• Gastronomia w folklorze, literaturze i sztuce;
• Bibliografia;
• Spis ilustracji [61 rycin w tekście; IV ryciny kolorowe; 109 rycin we wklejkach];

Ilustracje.

- Polecam!