Эпизодическая политическая поэзия в Польше Первая

Tytuł: Okolicznościowa poezja polityczna w Polsce. Pierwsi królowie elekcyjni, seria wydawnicza - „966-1966”.

Autor: Juliusz NOWAK-DŁUŻEWSKI.

Wydawca: Instytut Wydawniczy „PAX”, Warszawa 1969, wydanie I. 252 strony, zdjęcia we wklejkach, oprawa twarda płócienna z obwolutą, format 18,5x23,5 cm.

Stan dobry - ogólne podniszczenie i zabrudzenia obwoluty, okładki oraz środka (obwoluta od wewnątrz, na składkach podklejona taśmą papierową) – poza tym stan OK.

„Okolicznościowa poezja polityczna w Polsce. Pierwsi królowie elekcyjni”. Króla polskiego żegnanie z królestwem polskim - ZABRAKŁO, jak wiadomo, Zygmuntowi AUGUSTOWI chwalców po śmierci, choć ich miał sporo za życia. Stało się tak może i dlatego, że zabrakło zamówień imiennych na okolicznościową poezję funebralną w zamieszaniu politycznym, spowodowanym nieoczekiwaną śmiercią królewską. Nie zadbała widocznie o uświetnienie zmarłego króla jedyna w kraju po śmierci Zygmunta AUGUSTA przedstawicielka dynastii Jagiellonów jego siostra ANNA.

Zjawiły się natomiast bezpośrednio po śmierci króla krytyczne o nim pisma literackie. Jeden z rękopisów biblioteki suskiej — źródło paru okolicznościowych utworów dla wydawcy pism politycznych z czasów pierwszego bezkrólewia, między innymi dwu okolicznościowych wierszy o ostatniej kochance Zygmunta AUGUSTA Barbarze GIŻANCE — informuje, że z okazji GIŻANKI zjawiło się po śmierci króla „dosyć paskwilusów i skryptów rozmaitych”. Jeden z wierszy o GIŻANCE rozpoczyna nawet obcesowo:

Piszą wiersze o GIŻANCE,

Ona przecie chodzi w bramce.

Powtarza się, na mniejszą oczywiście skalę, historia reakcji opinii publicznej na sprawę małżeństwa Zygmunta AUGUSTA z Barbarą RADZIWIŁŁÓWNĄ...

„Okolicznościowa poezja polityczna w Polsce. Pierwsi królowie elekcyjni”. Elekcja - W MAJU 1575 r., w okresie zjazdu stężyckiego, ustalano w kołach możnowładczych kandydaturę habsburską na tron polski, ale w masach szlacheckich, niechętnych Habsburgom, zaczęła nabierać znaczenia kandydatura wojewody siedmiogrodzkiego Stefana BATOREGO. Wiemy, że SOLIKOWSKI, pisząc swój dialog „Komornik a Burmistrz” w październiku 1575 r., wobec ostatecznego rozstania się z Henrykiem WALEZYM przewidywał BATOREGO na tron polski, choć go się bał ze względu na jego zależność od Turcji. Ale na ogół nie można mówić wtedy o „prasie” BATOREGO, jak ją mieli Habsburgowie czy WALEZJUSZ.

Toteż kiedy nadszedł grudzień, wyznaczony czas elekcji, i kiedy prymas Uchański nominował 12 grudnia 1575 r. cesarza MAKSYMILIANA królem polskim, szlacheccy narodowcy w trzy dni potem przez wodza demokracji szlacheckiej SIENNICKIEGO ogłosili królem swego kandydata.

Była nim królewna ANNA, siostra Zygmunta AUGUSTA, której „przydano za małżonka” Stefana BATOREGO. Formalnie biorąc BATORY został królem polskim niejako pośrednio, na drodze taktycznych manewrów szlacheckich: autorytet rycerskiego i bitnego wojewody siedmiogrodzkiego podparto w świadomości szlachty autorytetem spadkobierczyni starej polskiej dynastii królewskiej. W ten sposób autorytet ten odgadywali anonimowi autorzy pierwszych literackich utworów, pisanych za BATORYM: Królowej polskiej Annie po Śmierci Zygmunta AUGUSTA, króla polskiego ... a brata swego na swe przypadki żalobliwe utyskowanie albo lament oraz Pieśni nowe o królu polskim, najaśnięjszym niniejszym Stefanie PIERWSZYM, Wielkim Księciu Litewskim, Ruskim, Pruskim, Mazowieckim, Żmudzkim, Lifflandskim, Kijowskim, Wołyńskim, Podlaskim... a Wojewodzie z laski Bożej Siedmiogrodzkim. Wespołek i o królewskiej Jej Mości z łaski Bożej królowej Polski. Z winszowaniem im szczęśliwego panowania na czasy długie. Utwory te wraz z równocześnie z nimi pisanymi i wydanymi dwiema pieśniami „winszującymi”: Pieśń z winszowaniem królewnie J.M. ANNIE i Pieśń nowa z winszowaniem królowi polskiemu Stefanowi Pierwszemu tworzą cykl poetycki, w którym znalazły wyraz aspiracje polityczne mas szlacheckich w przełomowych chwilach ich walk z Habsburgami. Anonimowie szlacheccy, w tym okresie piszący przeważnie po łacinie w sprawach politycznych, użyli tym razem języka polskiego dla wyrażenia uczuć politycznych własnych i reprezentowanego przez nich ogółu.

Wszystkie te pieśni są oczywistym produktem bezpretensjonalnej i prostej, często nawet prostackiej, mało wykształconej wiejskiej szlachty. Należą one do tego sarmackiego duktu literatury polskiej w. XVI, za którego głównego przedstawiciela uważamy REJA w przeciwstawieniu do europejskiego nurtu literatury szesnastowiecznej, którego reprezentantem był KOCHANOWSKI. Oba te równoległe do siebie i rywalizujące ze sobą nurty literackie trwają w literaturze pięknej nieprzerwanie do końca w. XVIII; czynne są w arcysarmackim niejako w. XVII, jak również w arcyeuropejskim niby w. XVIII, w którym dworsko-magnacką europejskość w literaturze, w umysłowości i w obyczajach równoważy bujny i żywy sarmatyzm szlachecki we wszelkich jego przejawach kulturalnych. Jeżeli chodzi o charakter stylu literackiego i kulturę języka, odpowiednikiem anonimów Batoriańskich jest w czasach Zygmuntowskich Stanisław KLERYKA, który jednak talentem góruje decydująco nad nimi...

Spis treści – patrz foto.

- Polecam!