В 1940-е годы, мама, нас отправили в Сибирь [1990]

Tytuł: W czterdziestym nas Matko na Sybir zesłali (Polska a Rosja 1939-42).

Autor: wybór i opracowanie Jan Tomasz GROSS, Irena GRUZIŃSKA-GROSS, wstęp Jan Tomasz GROSS.

Wydawca: Wydawnictwo Rynku Wewnętrznego Libra & Wydawnictwo Res Publica, Warszawa 1990, wydanie I [oficjalne]. 511 stron, rysunki, zdjęcia, mapka, fotokopie dokumentów w tekście, oprawa miękka, format 14,5x20,5 cm.

Stan dobry - ogólne podniszczenie i zabrudzenia okładki oraz środka – poza tym stan OK.

W czterdziestym nas Matko na Sybir zesłali (Polska a Rosja 1939-42). Przedmowa - Zbiory archiwum Instytutu Hoovera w Stanford, Kalifornia, zawierają wiele cennych materiałów dotyczących dwudziestowiecznej Polski, szczególnie zaś stosunków polsko-sowieckich w latach 1939-1942. Znajduje się tam między innymi około 2300 wypracowań napisanych przez dzieci polskie uwolnione z sowieckiej zsyłki oraz przeszło 10000 relacji złożonych przez żołnierzy Armii Polskiej na Wschodzie (tzw. Armii Andersa) i ich rodziny. Sto trzydzieści dziecinnych wypracować oraz trzydzieści sześć wypowiedzi ludzi dorosłych przedstawiamy w niniejszym tomie. Dotyczą one mało znanego epizodu współczesnej historii Europy, komunizmu i drugiej Wojny Światowej - sowieckiej okupacji Polski w latach 1939-1941.

Od 17 września 1939 roku do 22 czerwca 1941, to jest podczas pierwszych dwóch lat wojny, Polska podzielona była pomiędzy dwóch zaborców - hitlerowskie Niemcy i stalinowską Rosję. Władze sowieckie drastycznie zmieniły skład demograficzny i sytuację polityczną na terenach przez nie zajętych. Jedną z metod wprowadzania nowego porządku było masowe wywożenie miejscowej ludności do wschodnich i północnych części Związku Sowieckiego.

Tuż po wybuchu wojny rosyjsko-niemieckiej rząd polski w Londynie rozpoczął energiczną akcję dyplomatyczną, w wyniku której zwolniono z obozów koncentracyjnych i miejsc przymusowego osiedlenia kilkaset tysięcy obywateli polskich, a ponad stu tysiącom z nich zezwolono na opuszczenie terytorium Związku Sowieckiego. Ambasadzie polskiej w Moskwie umożliwiono zorganizowanie niezależnej sieci „mężów zaufania” (tzw. aparatu opiekuńczego), którzy zajmowali się pomocą tej ogromnej masie ludzkiej, a polskie władze wojskowo dostały pozwolenie na formowanie polskiej armii. Zarówno wojsko, jak i ambasada starały się zapewnić ochronę zesłańcom. Wszystko to zaczęło się 30 lipca 1941 roku ze wznowieniem polsko-sowieckich stosunków dyplomatycznych, a skończyło 25 kwietniu 1943, gdy w wyniku konfliktu, który nastąpił po odkryciu masowych grobów oficerów polskich w Katyniu, ZSRR stosunki te zerwał.

Po uznaniu rządu generała Sikorskiego i wydaniu zgody nu utworzenie polskiego wojska, rząd sowiecki ogłosił także amnestię dla obywateli polskich „pozbawionych wolności na terytorium ZSRR jako jeńcy wojenni, jak i z innych uzasadnionych powodów” i uznał sowiecko-niemiecki traktat z 1939 roku dotyczący „terytorialnych zmian w Polsce” za nieważny. Dwie sprawy pozostawały wszelako nie rozstrzygnięte. Po pierwsze, w tekście porozumienia nie było ustalonej definicji polskiego obywatelstwa. Po drugie zaś, rząd sowiecki, choć anulował dotyczący podziału Polski pakt z Niemcami, nie zrezygnował ze swych zdobyczy terytorialnych na wschodnich terenach Polski. Generał Sikorski, powodowany chęcią uwolnienia deportowanych obywateli polskich, podpisał jednak tę umowę pomimo sprzeciwu wielu ministrów i prezydenta Polski.

Dokładna liczba obywateli polskich wywiezionych do ZSRR nie jest znana. Niewątpliwie posiadając te dane, władze sowieckie nigdy nie udostępniły ich rzędowi polskiemu. Andrzej Wyszyński, zastępca Komisarza Spraw Zagranicznych ZSRR, oświadczy raz, że w sumie, do wybuchu wojny sowiecko-niemieckiej, uwięziono i zesłano 387932 obywateli polskich (DPSR, str. 180), ale według szacunków władz polskich w pierwszych dwóch latach wojny wywieziono ze wschodnich terenów Polski ponad milion dwieście tysięcy osób. Z liczby tej 880 tysięcy wywieziono podczas czterech wielkich deportacji w lutym, kwietniu i czerwcu 1940 roku oraz czerwcu 1941, około 150 tysięcy zmobilizowano do Armii Czerwonej, 180 tysięcy wywieziono do ZSRR jako jeńców wojennych i około 20 tysięcy udało się tam dobrowolnie w poszukiwaniu pracy. Mniej więcej połowa deportowanych - 440 tysięcy - znalazła się w więzieniach i obozach. Resztę zmuszono do osiedleniu w różnych częściach Związku Sowieckiego. Około jednej czwartej zesłanych, między 220 a 250 tysięcy, stanowiły dzieci w wieku lut czternastu i poniżej...

Spis treści - patrz foto.

- Polecam!