Средневековый жилой комплекс на горе...

Góra Katedralna w Chełmie od dawna pozostaje symbolem niemal tysiącletniej historii miasta, ale zarazem wielką zagadką badawczą. Już w odległej przeszłości podejmowano próby rozpoznania pierwotnej topografii wzgórza, na którym znajdować się miały, zgodnie z przekazem Kroniki halicko-wołyńskiej, wymienione imiennie świątynie oraz pozostałości XIII-wiecznej rezydencji króla Daniela Romanowicza – władcy, któremu Chełm zawdzięcza status nieformalnej stolicy księstwa halicko-wołyńskiego. Monografia, którą udostępniamy, ukazuje się po ponad stu latach od momentu podjęcia wykopalisk i jest pierwszą interdyscyplinarną pracą dotyczącą złożonych dziejów tego miejsca. Włączono do niej wyniki dotychczasowych badań, w tym wiele unikatowych znalezisk i nie mających analogii w tej części kontynentu, odkryć archeologicznych.

Spis treści

1. Góra Katedralna w Chełmie: sto lat historii badań

(Andrzej Buko)

2. Źródła pisane do dziejów Góry Katedralnej w Chełmie

(Dariusz Dąbrowski)

2.1. Wstęp. 2.2. Historia ziemi chełmskiej i okoliczności założenia Chełma. 2.3. Wysoka Górka i obiekty na niej się znajdujące w relacji Kroniki halicko-wołyńskiej. 2.4. Uwagi Kroniki halicko-wołyńskiej na temat dalszych losów rezydencji Daniela po jego śmierci. 2.5. Wysoka Górka w późnym średniowieczu oraz w świetle relacji staropolskich. 2.6. Wykopaliska Piotra Pokryszkina

3. Góra Katedralna w Chełmie w świetle wyników badań środowiskowych

(Radosław Dobrowolski)

3.1. Cel, zakres i metodyka badań środowiskowych. 3.2. Położenie stanowiska badawczego. 3.3. Warunki hydrogeologiczne Góry Katedralnej. 3.4. Wyniki badań geologicznych i geomorfologicznyc

4. Nieinwazyjne badania założenia rezydencjonalnego na Górze Katedralnej w Chełmie

(Krzysztof Misiewicz, Filip Brzeziński)

4.1. Ortofotografia i modele trójwymiarowe. 4.2. Prospekcja magnetyczna. 4.3. Badania georadarowe. 4.4. Prospekcja elektrooporowa

5. Analiza stratygraficzna i zmiany topografii Wysokiej Górki

5.1. Stratygrafia Wysokiej Górki w świetle badań wykopaliskowych z lat 2010-2018

(Tomasz Dzieńkowski, Vasyl Petryk)

5.1.1. Faza 1. Pierwszy zespół rezydencjonalny w południowej części Wysokiej Górki. 5.1.2. Faza II. Budowajedno-członowego założenia. 5.1.3. Użytkowanie założenia w fazach III i IV

5.2. Chronologia i związki przestrzenne chełmskiej rezydencji

(Tomasz Dzieńkowski.)

5.3. Zagadkowy epizod z dziejów nowożytnych: grób mężczyzny po stronie północnej kulminacji

(Stanisław Gołub, Beata Borowska)

5.3.1. Opis grobu i trumny z pochówkiem. 5.3.2. Ekspertyza antropologiczna. 5.3.3. Podsumowanie i datowanie

6. Surowce, materiały i technologie trzynastowiecznego zespołu rezydencjonalnego  na Górze Katedralnej w Chełmie

(Lucjan Gazda, Stanisław Gołub, Mykola Bevz)

6.1. Wstęp. 6.2. Materiały kamienne. 6.3. Sztuczne kamienie budowlane. 6.4. Zaprawy budowlane. 6.5. Podsumowanie

7.7. Architektura rezydencji na Wysokiej Górce w Chełmie

7.1. Opis reliktów architektury: część południowa Wysokiej Górki

(Aneta Bukowska)

7.2. Opis reliktów architektury: część północna Wysokiej Górki

(Jurij Łukomskyi)

7.3. Ciosy i detale architektoniczne z badań na Wysokiej Górce

(Mykola Bevz)

7.4. Interpretacja form i funkcji obiektów architektonicznych w świetle materiału porównawczego

(Teresa Rodzińska-Charąży)

7.4.1. Wysoka Górka w źródłach ikonograficznych. Historia i stan badań nad architekturą. 7.4.2. Gród i rezydencja Daniela Romanowicza: przekształcenia architektury w kolejnych fazach użytkowania. 7.4.3. Relikty architektury w świetle faz wydzielonych przez Dariusza Dąbrowskiego: próba synchronizacji danych. 7.4.4. Źródła inspiracji dla najstarszej fazy rezydencji Daruela Romanowicza w Chełmie. 7.4.5. Rezydencja w Chełmie w przekazie Kroniki halicko-wołyńskiej w świetle wykopalisk oraz w kontekście symbolicznym

8.8. Zabytki ruchome

8.1. Ogólna charakterystyka grup znalezisk

(Stanisław Gołub)

8.1.1. Wstęp. 8.1.2. Zabytki krzemienne, pradziejowe i ze starszej fazy wczesnego średniowiecza. 8.1.3. Zabytki w podziale na części południową i północną. 8.1.4. Podsumowanie

8.2. Ozdoby - części stroju - dewocjonalia

(Barbara Chudzińska, Marcin Wołoszyn)

8.2.1. Ozdoby i części stroju, ozdoby dłoni. 8.2.2. Dewocjonalia i inne zabytki związane ze sferą sacrum. 8.2.3. Podsumowanie

8.3. Militaria z badań na Wysokiej Górce

(Piotr Strzyż)

8.3.1. Broń sieczna, obuchowa i miotająca. 8.3.2. Groty strzał i bełtów. .3.3. Pozostałe znaleziska uzbrojenia. 8.3.4. Podsumowanie. 8.3.5. Katalog militariów

8.4. Monety na Wysokiej Górce - ekonomia, kult czy polityka?

(Arkadiusz Panic, Borys Paszkiewicz)

8A.1. Ogólny przegląd chronologii monet. 8A.2. Chronologia monet w kontekście danych archeologicznych. 8A.3. Monety z Wysokiej Górki a obieg pieniężny. 8.4.4. Katalog systematyczny monet

9. Ceramika z Wysokiej Górki

(Michał Auch)

9.1. Wstęp. 9.2. Metody. 9.3. Struktura gatunkowa zbioru. 9A. Analiza zbioru. 9.5. Analiza dystrybucji wybranych cech zbioru. 9.6. Podsumowanie wyników badań

10. Modele konsumpcji zwierzęcej w świetle wyników badań archeozoologicznych

10.1. Szczątki zwierzęce z południowej części zespołu rezydencjonalnego na Wysokiej Górce w Chełmie

(Alicja Lasota-Moskalewska, Kamil Niemczak)

10.1.1. Metody badawcze. 10.1.2. Wyniki badań z lat 2010-2012. 10.1.3. Omówienie wyników 10.2. Szczątki ssaków i ptaków z północnej części zespołu rezydencjonalnego na Wysokiej Górce w Chełmie

(Joanna Piątkowska-Małecka)

10.2.1. Materiał i metody badawcze. 10.2.2. Wyniki analizy archeozoologicznej. 10.2.3. Konsumpcja mięsa i rola zwierząt w życiu budowniczych i mieszkańców rezydencji na Wysokiej Górce w Chełmie. 10.2A. Podsumowanie

10.3. Ryby w diecie mieszkańców zespołu rezydencjonalnego na Wysokiej Górce w Chełmie

(Urszula Iwaszczuk, Wim Wouters)

10.3.1. Materiał i metody. 10.3.2. Wyniki badań. 10.3.3. Analiza wyników i podsumowanie

11. Złożone epizody dziejów rezydencji królewskiej na Górze Katedralnej w Chełmie: próba podsumowania wyników badań interdyscyplinarnych

(Andrzej Buko)

11.1. Faza naj starsza: plac budowy i spór o funkcję prostokątnego muru obwodowego. 11.2. Niespodziewana i wymuszona zmiana planu zabudowy rezydencjonalnej. 11.3. Pożar w 1256 roku i kolejna odbudowa zespołu rezydencjonalnego. 11.4. Budowniczowie i użytkownicy rezydencji: świadectwa archeologiczne. 11.5. Uwagi końcowe

Aneksy

Aneks I. Datowania 14C z części południowej (Tomasz GosIar)

Aneks II. Datowania 14C i dendrochronologiczne z części północnej (Marek Krąpiec)

Aneks III. Datowania próbek cegieł z północnej części zespołu rezydencjonalnego na Górze Katedralnej w Chełmie (Stanisław Fedorowicz)

Aneks IV. Pozostałości tkaniny zachowane przy fragmentach kolczugi z Wysokiej Górki w Chełmie. Analiza surowca i technologiczna (Łukasz Antosik)

Bibliografia

(zestawiła Natalia Jędruszczak)

Summary with List of Figures and List of Tables