Рукопись, найденная в САРАГОСЕ, Ян ПОТОЦКИЙ [Читатель, 1965 г.]

Tytuł: Rękopis znaleziony w SARAGOSSIE.

Autor: Jan POTOCKI, tekst przygotował, wstępem i przypisami opatrzył Leszek KUKULSKI.

Wydawca: Spółdzielnia Wydawnicza „CZYTELNIK”, Warszawa 1965 (tekst oparto na przekładzie Edwarda CHOJECKIEGO z r. 1847), wydanie III (poprawione). 640 stron, zdjęcia popiersia autora na stronie przedtytułowej we wklejce, oprawa twarda płócienna z obwolutą, format 15x21 cm.

Stan dobry - ogólne podniszczenie i zabrudzenia obwoluty, okładki (ekslibris własnościowy na stronie przedtytułowej, obwoluta, od wewnątrz na składkach podklejona papierem, mało widoczny ślad po zamoczeniu wodą oraz lekkie pofałdowania pierwszych kilkudziesięciu stron tekstu) - poza tym stan OK.

„Rękopis znaleziony w SARAGOSSIE”. Przemowa: Jako oficer wojsk francuskich uczestniczyłem w oblężeniu SARAGOSSY. W kilka dni po zdobyciu miasta, zapuściwszy się w dość odległą dzielnicę, zwróciłem uwagę na niewielki, ładnie zbudowany domek, którego, jak mi się zrazu zdawało, Francuzi nie zdążyli jeszcze splądrować.

Zdjęty ciekawością, zbliżyłem się i zastukałem w drzwi. Okazało się, że nie są zamknięte, pchnąłem je więc lekko i wszedłem do środka. Wołałem, szukałem - nie znalazłem nikogo. Odniosłem wrażenie, że wnętrze ogołocone jest z cenniejszych przedmiotów; na stołach i w szafach pozostały jedynie błahe drobiazgi. Tylko na podłodze, w kącie, zauważyłem kilka zapisanych zeszytów. Przejrzałem ich zawartość. Był to rękopis hiszpański; jakkolwiek bardzo słabo znałem ten język, to przecież zdołałem pojąć, żem znalazł rzecz zajmującą: rękopis zawierał historie o kabalistach, zbójcach i upiorach. Lektura niezwykłych opowieści zdała mi się nader stosowną dla oderwania umysłu od trudów wojennej wyprawy. Osądziwszy, że rękopis utracił na zawsze prawowitego właściciela, bez wahania wziąłem go ze sobą.

Po pewnym czasie zmuszeni byliśmy opuścić SARAGOSSĘ. Nieszczęściem znalazłem się z dala od głównego korpusu armii i wraz z moim oddziałem wpadłem w ręce nieprzyjaciela. Mniemałem, że wybiła moja ostatnia godzina. Gdy dotarliśmy tam, dokąd nas prowadzono, Hiszpanie zaczęli odbierać nam nasze rzeczy. Prosiłem o pozwolenie zatrzymania jednego tylko przedmiotu, który zresztą nie mógł przedstawiać dla nich żadnej wartości, a mianowicie znalezionego przeze mnie rękopisu. Początkowo robili mi niejakie trudności, na koniec zwrócili się o radę do kapitana. Ten, rzuciwszy okiem na zeszyty, osobiście mi podziękował za ocalenie dzieła; do którego przywiązywał wielką wagę, rękopis bowiem zawierał historię jednego z jego przodków. Wyjaśniłem, w jaki sposób wszedłem w posiadanie cennych zeszytów. Hiszpan wziął mnie do swej kwatery, dobrze się ze mną obchodził i zatrzymał na dłuższy pobyt. Uproszony przeze mnie, tłumaczył rękopis na język francuski, ja zaś wiernie zapisywałem jego słowa.

„Rękopis znaleziony w SARAGOSSIE”. Urodzony w roku 1761 (8 marca) w Pikowie pod Winnicą na Podolu jako syn późniejszego krajczego koronnego Józefa i Anny Teresy z OSSOLIŃSKICH, w rodzinie magnackiej, od najwcześniejszych lat wychowywał się POTOCKI za granicą, pobierając nauki w Lozannie i Genewie. (...) W Paryżu zdobył szerokie wykształcenie filozoficzne, a zarazem stał się zdecydowanym wyznawcą materialistycznej filozofii La METTRIEGO i DIDEROTA, HOLBACHA i HELWECJUSZA, której pozostał wierny przez całe życie (—)

Graniczny rok 1803, wydzielający w biografii POTOCKIEGO dwa odrębne zakresy zainteresowań naukowych, jest zarazem datą, z którą łączą się narodziny pomysłu „Rękopisu znalezionego w SARAGOSSIE”. Powstała wówczas początkowa część tekstu romansu, którego ciąg dalszy pisany był przez szereg następnych lat. Okres czasu, o którym mowa, w biografii POTOCKIEGO wypełnia w przeważającej części pobyt we Włoszech (lato 1803 — wiosna 1804), poświęcony wstępnym studiom nad chronologią dziejów starożytnego Wschodu. Historyk wszedł wówczas w ściślejszy kontakt naukowy z Duńczykiem Janem ZOEGĄ, znakomitym egiptologiem, przebywającym stale we Włoszech, ZOEGA, który w owym czasie pełnił funkcje konsula generalnego Danii w stolicy Państwa KOŚCIELNEGO, wprowadził go nie tylko w tajniki wiedzy o starożytnym Egipcie, ale i w środowiska towarzyskie dyplomatów, przebywających w papieskim Rzymie. Osobistością nieprzeciętną, skupiającą naówczas powszechne zainteresowanie, był attaché ambasady francuskiej, otoczony ogromną, choć świeżo nabytą sławą literacką, autor Geniuszu chrześcijaństwa, wicehrabia de Chateaubriand (...) Nie wiadomo, czy Potocki zetknął się z CHATEAUBRIANDEM osobiście; jego dzieło znał, jednakże na pewno, był bowiem w całej europejskiej literaturze jedynym pisarzem, który w beletrystycznej formie podjął dyskusję z ideologią GENIUSZU chrześcijaństwa. Ta dyskusja — to właśnie „Rękopis znaleziony w SARAGOSSIE”, utwór będący krytyką idei i ideałów światopoglądu reprezentowanego przez CHATEAUBRIANDA, a zarazem pozytywnym wykładem propozycji przeciwstawnych. (...)

Najcenniejszy walor stanowiska światopoglądowego, jakie POTOCKI zajmuje w „Rękopisie”, polega na tym, że pod określonym względem potrafił wyłamać się poza ograniczoność osiemnastowiecznego racjonalizmu, dzięki czemu był w stanie trafniej ustawić problematykę dyskusji i sensownie wyzyskać obfity materiał erudycyjny. [Z „Posłowia” Leszka KUKULSKIEGO]

Spis treści:

Wstęp;

Przedmowa;

Dzień I-LXVI;

Zakończenie;

Objaśnienia;

Nota wydawnicza.

- Polecam!